Arassa howa sagdyn ýaşamak üçin zerurdyr, ýöne Bütindünýä saglygy goraýyş guramasynyň (BSGG) maglumatlaryna görä, dünýä ilatynyň 99% -i howanyň hapalanmagynyň çäklerinden ýokary howa dem alýar. NASA Ames gözleg merkeziniň gözleg alymy Kristina Pistone: "Howanyň hili, bölejikleri we gaz hapalaýjylary öz içine alýan howadaky näçeräk zadyň ölçegidir" -diýdi. Pistonyň gözlegleri, atmosfera bölejikleriniň klimata we bulutlara edýän täsirine ünsi jemläp, atmosfera we howa sebitlerini öz içine alýar. Pistone: "Howanyň hiline düşünmek möhümdir, sebäbi bu saglygyňyza we durmuşyňyzy nädip gowy ýaşap biljekdigiňize täsir edýär" -diýdi. Howanyň hili we onuň adam saglygyna we daşky gurşawa nähili täsir edip biljekdigi barada has giňişleýin maglumat almak üçin Pistone bilen oturdyk.
Howanyň hilini näme düzýär?
ABŞ-da Daşky gurşawy goramak gullugy (EPA) tarapyndan kadalaşdyrylýan alty sany esasy hapalaýjy maddalar bar: bölejik maddalary (PM), azot oksidleri, ozon, kükürt oksidleri, uglerod oksidi we gurşun. Bu hapalaýjy maddalar, otlardan we çöl tozanlaryndan atmosfera çykýan bölejik maddalary ýaly tebigy çeşmelerden ýa-da gün şöhlesinden ulagyň zyňyndylaryna täsir edýän ozon ýaly adam işjeňliginden gelýär.
Howanyň hiliniň ähmiýeti näme?
Howanyň hili saglyga we ýaşaýşyň hiline täsir edýär. Pistone: "Edil suw içmeli bolşumyz ýaly, howa hem dem almaly" -diýdi. "Arassa suw garaşmak üçin geldik, sebäbi munuň ýaşamagy we sagdyn bolmagy üçin zerurdygyna düşünýäris we howamyzdan hem şoňa garaşmalydyrys."
Howanyň pesligi adamlarda ýürek-damar we dem alyş täsirleri bilen baglanyşyklydyr. Azot dioksidine (NO2) gysga möhletli täsir etmek, üsgülewük we hiňlenmek ýaly dem alyş alamatlaryna sebäp bolup biler we uzak wagtlap täsir etmek demgysma ýa-da dem alyş ýokançlyklary ýaly dem alyş keselleriniň döremek howpuny ýokarlandyrýar. Ozona täsir etmek öýkenleri agyrlaşdyryp, howa ýollaryna zeper ýetirip biler. PM2.5 (2,5 mikrometr ýa-da has kiçi bölejikler) täsiri öýkeniň gyjyndyrylmagyna sebäp bolýar we ýürek we öýken keselleri bilen baglanyşyklydyr.
Adamyň saglygyna ýetirýän täsirlerinden başga-da, howanyň hiliniň pesligi daşky gurşawa zyýan berip, kislotalaşma we ewtrofikasiýa arkaly suw desgalaryny hapalaýar. Bu amallar ösümlikleri öldürýär, topragyň ýokumly maddalaryny ýok edýär we haýwanlara zyýan berýär.
Howanyň hilini ölçemek: Howanyň hiliniň görkezijisi (AQI)
Howanyň hili howa bilen meňzeýär; birnäçe sagadyň içinde hem çalt üýtgäp biler. Howanyň hilini ölçemek we hasabat bermek üçin EPA ABŞ-nyň howa hiliniň indeksini (AQI) ulanýar. AQI birleşdirilen AQI san bahasyny 0-500 öndürmek üçin “Gowy” -dan “Howply” şkalada alty esasy howany hapalaýjylaryň hersini ölçemek bilen hasaplanýar.
Pistone: "Adatça howanyň hili barada aýdanymyzda, atmosferada adamlaryň hemişe dem almagy gowy däl zatlary bilýäris" -diýdi. "Şonuň üçin howanyň hili gowy bolmagy üçin belli bir hapalanmak çäginden aşakda bolmaly". Dünýädäki sebitler howanyň hili üçin “dürli” çäkleri ulanýarlar, bu köplenç ulgamyň haýsy hapalaýjy maddalara baglydygyna baglydyr. EPA ulgamynda 50 ýa-da ondan pes AQI bahasy gowy hasaplanýar, 51-100 bolsa ortaça hasaplanýar. 100 bilen 150 aralygyndaky AQI bahasy, duýgur toparlar üçin zyýanly hasaplanýar we has ýokary bahalar hemmeler üçin sagdyn däl; AQI 200-e ýetende saglyk duýduryşy berilýär. 300-den gowrak islendik baha howply hasaplanýar we ýygy-ýygydan ýangynlardan bölejikleriň hapalanmagy bilen baglanyşyklydyr.
NASA Howanyň hilini öwrenmek we maglumatlar önümleri
Howanyň hil datçikleri howanyň hili baradaky maglumatlary ýerli derejede almak üçin gymmatly çeşme bolup durýar.
2022-nji ýylda NASA Ames gözleg merkezinde yz gaz topary (TGGR) hapalanmagy öwrenmek üçin arzan tor datçigi tehnologiýasyny ýa-da INSTEP: dürli hapalaýjylary ölçän arzan bahaly howa hil datçikleriniň täze ulgamy ýerleşdirdi. Bu datçikler Kaliforniýanyň, Kolorado we Mongoliýanyň käbir sebitlerinde howanyň hili baradaky maglumatlary ele alýar we Kaliforniýanyň ýangyn möwsüminde howanyň hiline gözegçilik etmek üçin peýdalydygyny subut etdi.
Aziýanyň howa hiliniň 2024-nji ýyldaky howa we hemra derňewi (ASIA-AQ) missiýasy, Aziýanyň birnäçe ýurdunda howa hiline baha bermek üçin uçarlardan, hemralardan we ýerüsti platformalardan datçik maglumatlary birleşdirdi. NASA Ames Atmosfera Ylmy Şahamçasynyň Meteorologiýa Ölçeg Ulgamy (MMS) ýaly bu uçuşlarda birnäçe gurallardan alnan maglumatlar howanyň hiliniň ýagdaýlaryny çaklamak we baha bermek üçin howanyň hil modellerini arassalamak üçin ulanylýar.
Gurama boýunça NASA howanyň hili baradaky maglumatlary ele almak we hasabat bermek üçin Earthere gözegçilik edýän hemra we beýleki tehnologiýalara eýedir. 2023-nji ýylda NASA Demirgazyk Amerikanyň üstündäki howanyň hilini we hapalanmagyny ölçän Troposfera zyňyndylary: Hapalanmaga gözegçilik (TEMPO) missiýasyny işe girizdi. NASA-nyň Lander, atmosfera Earthere gözegçilik etmek üçin hakyky wagtda ukyplylygy (LANCE) guraly, howa gözegçiligini üç sagadyň dowamynda NASA-nyň köp sanly gurallaryndan düzülen ölçegler bilen üpjün edýär.
Sagdyn howanyň gurşawyna eýe bolmak üçin howanyň hili baradaky maglumatlary hakyky wagtda gözegçilik edip bileris. Aşakda howanyň hiliniň dürli parametrlerini ölçäp bilýän datçikler bar
Iş wagty: Dekabr-04-2024