Planetamyzyň suwlaryndaky kislorod konsentrasiýalary howuzlardan okeana çenli çalt we ep-esli azalýar. Kislorodyň kem-kemden ýitmegi diňe bir ekosistemalara däl, eýsem jemgyýetiň we tutuş planetanyň ýaşaýyş durmuşyna-da howp salýar, şu gün Tebigat ekologiýasy we ewolýusiýasynda neşir edilen GEOMAR bilen baglanyşykly halkara gözlegiň awtorlarynyň bellemegine görä.
Global gözegçilik, gözleg we syýasy çärelere ünsi jemlemek üçin suw desgalarynda kislorodyň ýitmegini başga bir planetanyň araçägi hökmünde ykrar edilmegine çagyrýarlar.
Kislorod planeter planetasyndaky ýaşaýşyň esasy talabydyr. Suwda kislorodyň ýitmegi, suw deoksigasiýa diýlip hem atlandyrylýar, ähli derejedäki ýaşaýşa howp salýar. Halkara gözlegçiler topary, dowam edýän deoksigeniň jemgyýetiň köp böleginiň ýaşaýyş durmuşyna we planetamyzdaky ýaşaýşyň durnuklylygyna nähili uly howp salýandygyny suratlandyrýar.
Öňki gözlegler, planetanyň umumy ýaşaýyş şertlerini we durnuklylygyny kadalaşdyrýan, planetanyň araçäkleri diýlip atlandyrylýan global göwrümli prosesleriň toplumyny kesgitledi. Bu proseslerde möhüm çäkler geçse, uly göwrümli, duýdansyz ýa-da yzyna dolanyp bolmaýan daşky gurşaw üýtgemeleri (“nokatlar”) ýokarlanýar we planetamyzyň durnuklylygy, durnuklylygy howp astyndadyr.
Planetalaryň dokuz araçäginiň arasynda howanyň üýtgemegi, ýer ulanylyşynyň üýtgemegi we biodürlüligiň ýitmegi bar. Täze gözlegiň awtorlary, suwuň deoksigasiýa edilmeginiň beýleki planetalaryň araçäk hadysalaryna jogap berýändigini we düzgünleşdirýändigini öňe sürýärler.
Neşiriň esasy awtory Nýu-Yorkorkuň Troýadaky Rensselaer politehniki institutyndan professor doktor Roz: "Planetalaryň araçäkleriniň sanawyna suw deoksigasiýa goşulmagy möhümdir" -diýdi. "Bu, suw ekosistemalarymyza we öz gezeginde umuman jemgyýetimize global gözegçilik, gözleg we syýasat tagallalaryny goldamaga we gönükdirmäge kömek eder."
Akymlardan we derýalardan, köllerden, suw howdanlaryndan we howuzlardan başlap, derýalara, kenarlara we açyk ummana çenli ähli suw ekosistemalarynda erän kislorod konsentrasiýalary soňky onýyllyklarda çalt we ep-esli azaldy.
Köller we suw howdanlary 1980-nji ýyldan bäri degişlilikde 5,5% we 18,6% kislorod ýitgilerini başdan geçirýär. Okean 1960-njy ýyldan bäri 2% töweregi kislorod ýitgisini başdan geçirýär. Bu san az görünse-de, ummanyň köp bolmagy sebäpli ýitirilen kislorodyň köp mukdaryny görkezýär.
Deňiz ekosistemalary kislorodyň tükenmeginde düýpli üýtgemeleri başdan geçirdi. Mysal üçin, Merkezi Kaliforniýanyň orta suwlary soňky onýyllykda kislorodyň 40% -ini ýitirdi. Kislorodyň azalmagyna täsir eden suw ekosistemalarynyň mukdary ähli görnüşlerde ep-esli artdy.
"Suw kislorodynyň ýitmeginiň sebäpleri, parnik gazlarynyň zyňyndylary we ýer ulanylyşynyň netijesinde ýokumly maddalaryň bolmagy sebäpli global ýylylykdyr" -diýdi.
"Suwuň temperaturasy ýokarlansa, suwdaky kislorodyň erginligi peselýär. Mundan başga-da, global ýylylyk suw sütüniniň gatlagyny güýçlendirýär, sebäbi pes dykyzlygy bolan ýyly, az duzly suw aşaky sowuk, duzly çuň suwuň üstünde ýerleşýär.
"Bu, kislorod ýetmezçilikli çuň gatlaklaryň kisloroda baý ýerüsti suwlar bilen çalşylmagyna päsgelçilik döredýär. Mundan başga-da, ýerüsti iýmit maddalary algal gülleýär, bu organiki materiallaryň çökmegi bilen has köp kislorodyň sarp edilmegine we mikroblar tarapyndan çüýremegine sebäp bolýar."
Deňizdäki kislorod gaty az bolan ýerler, balyklar, midiýalar ýa-da gabyklar indi diri galyp bilmeýärler, diňe bir organizmlere däl, eýsem balykçylyk, suw hojalygy, syýahatçylyk we medeni tejribe ýaly ekosistemanyň hyzmatlaryna-da howp salýar.
Kislorodyň tükenýän sebitlerindäki mikrobiotik prosesler azot oksidi we metan ýaly güýçli parnik gazlaryny öndürýär, bu bolsa global ýylylygyň hasam ýokarlanmagyna we şeýlelik bilen kislorodyň azalmagyna sebäp bolup biler.
Authorsazyjylar duýduryş berýärler: Suw deoksigasiýasynyň möhüm çäklerine ýakynlaşýarys, netijede başga birnäçe planetanyň çäklerine täsir eder.
Professor doktor Roz: “Eredilen kislorod deňiz we süýji suwlaryň Eartheriň howasyny modulirlemekdäki roluny kadalaşdyrýar. Kislorodyň konsentrasiýasynyň gowulaşmagy, sebäpleriň çözülmegine, howanyň gyzmagy we ösen landşaftlaryň akmagy bilen baglanyşyklydyr.
"Suw deoksigasiýa meselesini çözmezlik, ahyrky netijede diňe bir ekosistemalara däl, eýsem dünýä derejesinde ykdysady işjeňlige we jemgyýete hem täsir eder."
Suw deoksigasiýa tendensiýalary, bu planetanyň araçägini haýallatmak ýa-da azaltmak üçin üýtgeşmelere ylham bermeli anyk duýduryşy we herekete çagyrýar.
Suwuň hili erän kislorod datçigi
Iş wagty: 12-2024-nji oktýabr